LANDENFICHE ETHIOPIË

GEOGRAFIE

Ethiopië ligt in Oost-Afrika en wordt volledig omsloten door land. Het grenst in het noorden aan Eritrea en Djibouti, in het oosten aan Somalië, in het zuiden aan Kenia, en tot slot in het westen aan Zuid-Soedan en Soedan. Ethiopië grenst dus niet aan een zee, maar de haven van Djibouti vormt wel een belangrijke internationale zeeverbinding. Met een totale oppervlakte van 1.104.300 km² is het land ongeveer 36 keer zo groot als België.

Geografisch gezien kan het land in vier regio’s worden ingedeeld: het zuidwesten, de laaglanden in het westen en noordwesten, het Hoogland van Abessinië en het Somali hoogland. De twee hooglanden worden van noord naar zuid doorsneden door de Grote Slenk, een riftvallei die van Syrië tot Mozambique loopt. In het uitgestrekte en relatief vruchtbare Hoogland ontspringt in het Tanameer de Blauwe Nijl, die in Khartoum (Soedan) samenkomt met de Witte Nijl en zo de Nijl vormt. De heuvelachtige hoofdstad Addis Abeba is centraal in het land gelegen, op een hoogte van ongeveer 2355 meter.

In Ethiopië zijn maar liefst 20 nationale parken te vinden, waar je onder meer zeldzame diersoorten en planten kan spotten. De Ras Dashan is met zijn 4.620m de hoogste berg van het land en heeft het hele jaar door een besneeuwde top. Het laagste punt ligt 125m onder het zeeniveau in de Danakildepressie, waar je ook de mineraalrijke Danakilwoestijn terugvindt. Verder wordt het landschap gekenmerkt door massieve rotspartijen, golvende vlakten, goudkleurige savannes en diepe canyons.

Ethiopië heeft voornamelijk een tropisch moesson klimaat, maar kent veel klimatologische diversiteit vanwege de hoogteverschillen. De gemiddelde jaartemperatuur in de tropische, lager gelegen gebieden is 30°C. In de hooggelegen gebieden daarentegen kan het behoorlijk fris worden (rond 4°C) en zelfs uitzonderlijk vriezen. Ethiopië heeft door de band genomen drie seizoenen. Het korte regenseizoen, Belg genaamd, loopt van februari tot mei. De temperaturen zijn warm en er valt sporadisch wat regen. Daarna komt het lange regenseizoen of Kiremt, tussen juni en september. In hooggelegen gebieden (zoals Addis) is het dan ook koud met intense en regelmatige regenbuien. Tijdens het derde seizoen, Bega, tussen oktober en januari, is over het algemeen droog. De plattelandsbevolking ondervindt zware gevolgen van de klimaatverandering en is erg kwetsbaar voor droogte.

LINKS

>> Maps of the World: Ethiopië: website met interessante kaarten van Ethiopië.

SOCIO-ECONOMISCHE ACHTERGROND

De strategie van de EPRDF om Ethiopië economisch een boost te geven, zorgde voor een indrukwekkende vooruitgang: volgens de Wereldbank het IMF was Ethiopië één van de snelgroeiende economieën tussen 2004 en 2014, met een jaarlijkse groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van gemiddeld meer dan 10%. Deze groei werd aangedreven door overheidsinvesteringen in infrastructuur, evenals aanhoudende vooruitgang in de landbouw- en dienstensector. De Ethiopische overheid probeert de kernsectoren, zoals energie, transport, communicatie en de grootschalige commerciële landbouw sterk te sturen. Ook zet ze in op de uitbouw van industriële parken nabij grote steden zoals Hawassa. In het najaar van 2015 presenteerde de regering het huidige 2016-2020 vijfjarenplan, beter bekend als het groei- en transformatieplan II. Dat plan legt de nadruk op de ontwikkeling van de industrie in sectoren waar Ethiopië een competitief voordeel heeft, zoals textiel en kleding, lederwaren en verwerkte landbouwproducten. Om de industrialisatie te ondersteunen, werkt Ethiopië aan de verhoging van de geïnstalleerde stroomopwekkingscapaciteit door enerzijds drie belangrijke dammen te bouwen en anderzijds door andere bronnen van hernieuwbare energie in te zetten. Tegen 2025 wil Ethiopië van een arm, donorafhankelijk land uitgroeien tot een middeninkomensland.

Hoewel Ethiopië een staatsgeleide economie kent, trekt het de jongste jaren meer buitenlandse investeerders aan. Zo hebben Chinese bedrijven in 2015 het metronetwerk van Addis Abeba aangelegd en zorgden ze voor de spoorlijn tussen de hoofdstad en buurland Djibouti in 2016. De buitenlandse valutawinsten, waar de economie verdient aan export en buitenlandse investering, worden in Ethiopië geleid door de dienstensector, voornamelijk door het staatsgeleide Ethiopian Airlines, gevolgd door de export van verschillende grondstoffen. Koffie blijft het belangrijkste exportproduct van Ethiopië, al worden grondstoffen zoals goud, sesam, khat, vee en tuinbouwproducten steeds belangrijker. Ook wordt er ingezet op de uitvoer van afgewerkte producten zoals lederwaren en textiel. Toch importeert Ethiopië nog steeds veel meer dan het exporteert, met een negatieve handelsbalans tot gevolg. In 2017 zag de regering zich genoodzaakt om haar nationale munt, de birr, te devalueren met 15%, om export aan te moedigen en het chronische tekort aan vreemde valuta in te dijken.

Meer dan 80% van de bevolking leeft in rurale gebieden en meer dan 70% is werkzaam in de landbouwsector. In termen van bijdrage aan het BBP, heeft de dienstensector (43,6%) de landbouw (34,8%) ingehaald. De industriële sector maakt 21,6% uit van het BBP.

Ethiopië heeft het laagste niveau van inkomensongelijkheid in Afrika, met een vrij lage maar ook stijgende, Gini-coëfficiënt van 35%. Ondanks de vooruitgang in het wegwerken van extreme armoede, blijft het één van de armste landen ter wereld. Volgens UNDP leeft 23,5% van de bevolking onder de armoedegrens van $1,90 per dag. De gemiddelde levensverwachting in het land is 67 jaar. Iets meer dan de helft van de bevolking kan lezen en schrijven. In het Human Development Report van de VN staat Ethiopië op plaats 173 van de 189 landen. Deze index meet voornamelijk armoede, analfabetisme, onderwijs en levensverwachting. De sterk groeiende jonge bevolking brengt bovendien een groeiende jeugdwerkloosheid met zich mee. In de protesten van het najaar van 2016 en daarna, richtten vele jongeren hun frustraties dan ook op de regering in Addis Abeba. Kortom: duurzame groei en armoedebestrijding blijven immense uitdagingen.

LINKS

Human Development Report (2019): Human Development Report (2019) van UNDP met daarin een analyse van de socio-economische context in Ethiopië.

GENDER EN SEKSUALITEIT

Het Global Gender Gap rapport onderzoekt jaarlijks genderongelijkheid op vlak van gezondheid, educatie, politieke participatie en economische betrokkenheid. Ethiopië bekleedt volgens dit rapport in 2020 de 82^ste plaats van de 153 landen op de Global Gender Gap Index.

Hoewel het aantal leerlingen in het basisonderwijs gestegen is, is het voor meisjes minder evident om het secundair onderwijs te voltooien dan voor jongens. Zo zitten er in het 11^de en 12^de jaar slechts 25% meisjes. Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe minder vrouwen erin participeren. Het aantal vrouwelijke studenten dat een masteropleiding volgt, bedraagt slechts 11%, en bij PhD-studenten zakt dit percentage verder tot een schrijnende 0,08%.

Kinder- en moedersterfte zijn het laatste decennium sterk afgenomen (zie 5. Gezondheidszorg). Daarnaast neemt de gemiddelde leeftijd om te trouwen bij vrouwen toe en worden anticonceptiemiddelen binnen het huwelijk stilaan gebruikelijker. Ook werd vrouwelijke genitale verminking (FGM) in 2004 opgenomen in het strafwetboek. Ondanks het verbod, wordt FGM nog steeds veelvuldig uitgevoerd. Het gebruik is sterk afhankelijk van de regio: zo ondergaan veel meer meisjes FGM in Afar (91%) en Somali (98%) dan in bijvoorbeeld Tigray (20%). Ook religie speelt een rol: in de islam komt de praktijk het vaakst voor (92%), maar ook bij christenen en animisten is het gangbaar.

Homoseksualiteit wordt in Ethiopië gezien als een verwerpelijke levenskeuze en is bij wet verboden. De LGBT+-gemeenschap kent er bijgevolg geen enkele vorm van wettelijke bescherming. Volgens UN Refugee Agency kunnen de straffen hierop variëren van 10 dagen tot meerdere jaren celstraf.

ONDERWIJS

Het Ethiopisch onderwijssysteem werd in de jaren ’90 hervormd. Het basisonderwijs verloopt in twee fases en duurt in totaal 8 jaar (leeftijdscategorie van 6 tot 14 jaar). De eerste cyclus loopt van graad 1 tot graad 4, waarna een nationaal examen volgt. De leerlingen die minstens 50% behalen, mogen hun traject verder afleggen van graad 4 tot en met graad 8. Aan het einde van het 8^ste jaar volgt een nationaal examen voor het diploma basisonderwijs. Ongeveer 90% van de kinderen start in het basisonderwijs, de helft kan het echter afmaken. De regio’s waar deelname aan het onderwijs het laagst ligt zijn Afar en Somali.

Na het basisonderwijs volgt twee jaar algemeen voortgezet onderwijs. Aan het einde van graad 10 legt men het nationaal examen voor secundair onderwijs af. Dan kan men kiezen voor de tweejarige algemene bovenbouw of voor het beroepsonderwijs. De bovenbouw van het algemeen vormend voortgezet onderwijs duurt eveneens twee jaar (graad 11 en 12) en wordt gezien als voorbereiding op het hoger onderwijs. Aan het einde van deze opleiding kan je deelnemen aan het nationaal examen voor Hoger Onderwijs. Voor de toelating tot het hoger onderwijs is een eindscore (GPA) van ten minste 2.0 vereist. Om de toelating van vrouwen in het hoger onderwijs te stimuleren, worden zij toegelaten op basis van een GPA dat 0.2 punten lager ligt.

Door de toename van het aantal leerlingen in het basis- en secundair onderwijs moest er verder geïnvesteerd worden in het hoger onderwijs. Om die reden werden er de afgelopen jaren meer dan 10 nieuwe universiteiten geopend. Deze nieuwe universiteiten ondervinden echter moeilijkheden om voldoende academisch personeel aan te werven.

Links

>> VLIR-UOS, Country Sheet Ethiopië: deze landenfiche van VLIR-UOS bevat naast algemene informatie over Ethiopië ook een gedetailleerde uitleg over het onderwijssysteem en een overzicht van de ontwikkelingssamenwerking in het land, vooral vanuit VLIR-UOS en de Vlaamse instellingen van het hoger onderwijs.

GEZONDHEIDSZORG

Ethiopië behoort tot de tien landen in de wereld die in de afgelopen twintig jaar aanzienlijke vooruitgang boekten in de strijd tegen kindersterfte. In Ethiopië daalde de sterfte van kinderen jonger dan vijf jaar met maar liefst 47% tussen 2000 en 2011. Tedros Adhanom Ghebreyesus, voormalige minister voor gezondheidszorg en Buitenlandse Zaken, pleitte voor een multisectorale aanpak om kinder- en moedersterfte tegen te gaan. “Als we niet ook investeren in landbouw, water en sanitatie, is elke vooruitgang op het gebied van kinder- en moedersterfte van weinig betekenis”, stelt hij. Ethiopië is een van de weinige Least Developed Countries (LDCs) die kwaliteitsverbetering in de zorg geïnstitutionaliseerd heeft. Het belonen van kwalitatief goede zorg en het aankaarten van wanprestatie staan daarbij centraal.

Hoewel het gebruik van anticonceptiemiddelen bij gehuwde vrouwen toeneemt in Ethiopië (van 6% in 2000 tot 27% in 2012), blijft het percentage over het algemeen laag. De explosieve bevolkingsgroei (gemiddeld 2,5% per jaar) legt zo druk op de natuurlijke rijkdommen en de voedselvoorzieningen van het land. Een Ethiopisch gezin telt gemiddeld 5 kinderen en 40% van de bevolking is jonger dan 15. Het land wacht daarom een grote taak inzake gezinsplanning in de komende decennia.

LINKS

>> Instituut voor Tropische Geneeskunde: fiche met extra informatie over gezondheidsrisico’s en vaccinaties voor een vertrek naar Ethiopië.

POLITIEK

Ethiopië is een federale republiek met negen regio’s die ieder over een grote mate van autonomie beschikken. De verschillende regio’s zijn op etnische basis onderverdeeld en hebben volgens de wet het recht op afscheiding. Deze wet is een rechtstreeks gevolg van de bloedige onafhankelijkheidsoorlog in de voormalige provincie Eritrea, dat sinds 1993 een onafhankelijk land is. In 1994 zorgde een grondwetswijziging ervoor dat de uitvoerende macht verschoof van de president naar de premier. De president wordt rechtstreeks verkozen voor een periode van zes jaar. De premier wordt om de vijf jaar aangeleverd door de grootste partij.

De laatste jaren kende het politieke landschap in Ethiopië redelijk wat omwentelingen. In februari 2018 nam de toenmalige premier Haile Mariam Desalegn ontslag nadat protesten in het land elkaar bleven opvolgen. De protesten begonnen eind 2015 en werden vooral gestuurd door Oromo en Amhara, de belangrijkste etnische groepen van Ethiopië (± 65% van de bevolking) die zich gediscrimineerd voelden door het regime in Addis Abeba. De corruptie, hoge werkloosheidscijfers, slecht bestuur en de uitbreiding van Addis Ababa naar Oromia met als gevolg dat duizenden mensen onteigend werden, waren voorwerp van grote ontevredenheid. Tijdens de onrust kwamen honderden mensen om het leven en werden duizenden mensen opgepakt.

Na enkele weken van consultaties werd Dr. Abiy Ahmed, een Oromo, naar voren geschoven als de nieuwe premier tot de volgende democratische verkiezingen. Abiy voerde meteen een aantal drastische hervormingen door zoals het vrijlaten van zowat alle politieke gevangenen en het openstellen van de grenzen met Eritrea (hoewel die later terug gesloten werden). Opmerkelijk was ook dat Abiy een nieuw 20-koppig kabinet met evenveel vrouwelijke als mannelijke ministers aanstelde. De president, die een louter ceremoniële functie bekleedt, is eveneens een vrouw: Sahle-Work Zewde (sinds oktober 2018) en de eerste vrouwelijke president van het land.

Premier Desalegn behoorde tot de alliantie Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front (EPRDF) die in 1991 werd opgericht. Het EPRDF is gegroeid uit het Tigrayan Peoples’ Liberation Front (TPLF), een rebellenbeweging van Tigray, een etnische groep in het Noorden van Ethiopië. In 1991 verdreven zij samen met de Eritrese rebellen De Derg, het communistische regime van Mengistu Haile Mariam, van de macht. Toenmalig rebellenleider Meles Zenawi werd daarop de leider van de nieuwe regering in Addis Abeba, tot zijn dood in 2012. De EPRDF zette vooral in op materiële transformatie, industrialisering en modernisering als ontwikkelingsstrategie. Democratische hervormingen verdwenen hierbij naar de achtergrond. De regering liet erg weinig ruimte voor diversiteit in politieke opinies en trad hard op tegen verscheidene oppositiepartijen, onder meer tijdens de verkiezingen van 2005. Ook de vrijheid van meningsuiting was sterk beperkt en onafhankelijke burgerorganisaties en mensenrechtenorganisaties werden belemmerd in hun werking. Ook al was Desalegn afkomstig uit het Zuiden van het land (de Southern Nations, Nationalities and Peoples’ Region – SNNPR), de Tigray bleven politiek en economisch de echte machthebbers in het land. Dit disproportionele overgewicht, waarbij de Tigray 6% van de bevolking uitmaken, was een doorn in het oog voor Oromo en Amhara. Na het ontslag van Desalegen was het een onuitgesproken eis dat het nieuwe premierschap nu te beurt zou vallen aan een Oromo.

In November 2019 werd de ‘Ethiopian Prosperity Party’ (EPP) opgericht door de vier lidpartijen van de voormalige EPRDPF: de Amhara National Democratic Movement (ANDM), de Oromo People’s Democratic Organization (OPDO), de Southern Ethiopian People’s Democratic Movement  (SEPDM), en de Tigray People’s Liberation Front (TPLF), samen met andere ERPRF bondgenoten van Abiy. Later weigerde de Tigray partij echter deel uit te maken van de EPP.

Links

>> Geschiedenis Ethiopië: tijdlijn met een chronologisch overzicht van de belangrijke gebeurtenissen voor het land.

GESCHIEDENIS EN CULTUUR

Het Ethiopië hoe het er vandaag uitziet, heeft zijn wortels in het keizerrijk van Menelik II, die regeerde van 1889 tot aan zijn dood in 1913. Tijdens zijn heerschappij, zette Menelik II in op de aanleg van wegen en elektriciteitsnetwerken, de uitbouw van onderwijs, de doorvoering van een centraal belastingsysteem en de uitbouw van de huidige hoofdstad Addis Ababa. Ook tekende Menelik II een overeenkomst met Italië waarbij Italië de soevereiniteit van Ethiopië erkende zolang Italië een gebied in het Noorden (nu een deel van Eritrea) mocht controleren. In ruil gaf Italië Menelik II wapens en steun als keizer. Haile Selassie I markeerde het begin van de 20^ste eeuw voor Ethiopië: hij was kroonprins (1916-1928), koning (1928-1930) en uiteindelijk werd hij keizer van 1930 tot 1974. Hij introduceerde de eerste geschreven Ethiopische grondwet in 1931 en stond bekend om zijn autocratische aanpak.

De grote hongersnood die gepaard ging met de oliecrisis in 1973 luidde het begin van het einde in voor Haile Selassie I. De scherpe stijging van de benzineprijzen, de voedseltekorten, de onzekerheid aangaande zijn opvolging, grensoorlogen en de ontevreden middenklasse waren een katalysator voor stakingen en demonstraties in februari 1974. Haile Selassie werd in september 1974 omvergeworpen door de Derg, een communistisch militair regime onder leiding van Mengistu Haile Mariam dat door de Sovjetunie gesteund werd. De Derg voerde een schrikbewind tussen 1974 en 1991 waarbij niet voor niets de term ‘Red Terror’ aan te pas komt. Toen de Sovjet-Unie haar hulp aan Ethiopië volledig stopte in 1990, in de nasleep van de sociale revoluties in Oost-Europa, stond Ethiopië er economisch en militair steeds slechter voor en werd de positie van Mengistu steeds onhoudbaarder.

Intussen had het TPLF in 1989een fusie gevormd met andere etnisch-gebaseerde oppositiebewegingen, het latere EPRDF. Toen het EPRDF in 1991 Addis Ababa binnenviel en de Sovjet-Unie geen steun bood aan de Derg om deze inval de kop in te drukken, vluchtte Mengistu. Sindsdien is Ethiopië een federale democratische republiek, met als eerste premier Meles Zenawi. Meles Zenawi werd verschillende malen herverkozen hoewel de uitslag van de verkiezingen verschillende keren door de oppositie betwist werden. Toen Meles Zenawi stierf in 2012, volgde de vice-eerste minister Hailemariam Desalegn hem op en ook na de verkiezingen in 2015 bleef hij aan de macht. Eind 2015 braken protesten uit met als eisen: een einde aan de mensenrechtenschendingen, de vrijlating van politieke gevangenen en een eerlijkere verdeling van de rijkdom die het gevolg was van explosieve groei gedurende meer dan een decennium. Deze protesten leidden uiteindelijk tot het ontslag van Desalegn en de aanstelling van de huidige premier Dr. Abiy.

Het nationale gerecht van Ethiopië is wat, een kruidig stoofpotje dat verschillende samenstellingen kent. De wat ligt altijd op een injera, een grote sponsachtige pannenkoek die een zure smaak heeft. Het geheel wordt opgediend in een kleurrijke gevlochten mand of mesho. Met je rechterhand scheur je stukjes van de injera en vervolgens neem je met de injera een beetje wat. De basisingrediënten van wat zijn doorgaans tomaten, aardappelen, linzen en vis of vlees. Dat kan ook rauw vlees zijn, kitfu. Klassiek zit er in wat ook berbere, een kruidig mengsel van onder meer rode pepers, knoflook, uien, nootmuskaat, kardemom, koriander en gember. Als je niet van pikant houdt, neem je beter alich’a, een milder gerecht dat doorgaans uit kip of lam bestaat, op smaak gebracht met groene gember. Voor vegetariërs is er yetsom megeb, dat Ethiopiërs ook op woensdagen en vrijdagen eten, de vastendagen van de week. Ethiopië kent naast enkele kleinere vastenperiodes, ook één grote vastenperiode van 55 dagen vóór het Orthodox Pasen. Tijdens het vasten worden geen vlees-, vis- of zuivelproducten (zoals melk, yoghurt en eieren) geconsumeerd. Een diepgelovige Orthodox vast in totaal vijf maanden per jaar.

Ethiopië heeft een zeer jonge en explosief groeiende bevolking. De bevolking groeide van 35 miljoen in 1980 tot bijna 109 miljoen in 2019. Ethiopië telt 80 etno-linguistische groepen waarvan de Oromo 34,4%), Amhara (27%), Somali (6,2%) en Tigray (6,1%) de grootste zijn. De officiële taal van Ethiopië is het Amhaars, dat gesproken wordt door 29% van de bevolking. Amhaars wordt geschreven volgens het Ge’ezschrift. Afaan Oromo wordt door 33 procent van de Ethiopiërs gesproken. De meer dan tachtig verschillende bevolkingsgroepen spreken elk hun eigen taal, zoals het Somali, Tigrigna en Sidamo. Engels wordt onderwezen op school en in de steden spreken dan ook veel mensen redelijk goed Engels. Niettemin wordt het gewaardeerd als je enkele woorden Amhaars machtig bent.

Op levensbeschouwelijk vlak wordt het land eveneens gekenmerkt door diversiteit. Christenen maken 62,8% van de bevolking uit waarbij volgens de volkstelling van 2007 43,5% tot de Ethiopisch-orthodoxe Kerk behoort, 18,5% tot het protestantisme en 0,7% tot het katholicisme. Daarnaast is ook de islam een belangrijke godsdienst in het land, met ongeveer 34% moslims. Aanhangers van traditioneel geloof maken 2,6% uit en andere religies zoals het jodendom, 6%.

Ondanks het gebrek aan een succesvolle nationale ploeg is voetbal de populairste sport in Ethiopië. In de atletiek daarentegen behoren Ethiopische atleten tot de absolute wereldtop. Zo bekleden de Ethiopische middellange en langeafstandslopers vaak de podiumplaatsen op wereldkampioenschappen of de Olympische Spelen. Bashir Abdi is een bekende Somali-Belgische atleet op dit moment.