LANDENFICHE BOLIVIA

SOCIO-ECONOMISCHE ACHTERGROND

Bolivia is in de eerste plaats een exporterend land en steunt hiervoor sterk op de ontginning van grondstoffen. Sinds het aantreden van president Morales werd de ontginning van olie en gas voor een groot deel genationaliseerd. Dit heeft samen met de sterke economische groei van de voorbije jaren voor een verhoging van de overheidsinkomsten gezorgd. Aangezien er weinig wordt ingezet op een diversificatie van de economie, blijft deze grotendeels afhankelijk van ontginningsactiviteiten. Ook buitenlandse investeringen richten zich in de eerste plaats op nuttige grondstoffen.

Gezien de afhankelijkheid van de export en van de exploitatie van de natuurlijke hulpbronnen, wordt het economisch model van het land als weinig duurzaam beschouwd. De daling van de internationale prijzen voor bepaalde grondstoffen heeft een belangrijke invloed op de inkomsten van het land. De investeringen in grondstofontginning creëren slechts weinig bijkomende jobs en dan vooral voor personen met specifieke technische competenties. De ontginningsactiviteiten hebben daarenboven een negatieve impact op mens en milieu.

Ook de landbouw richt zich in de eerste plaats op de export, wat monocultuur in de hand werkt. De grootschalige landbouw bevindt zich grotendeels in de laagvlaktes rond Santa Cruz, waar sojabonen, tarwe, gerst, maïs, zonnebloemen, rijst, suikerriet en katoen worden verbouwd. De voedselproductie is vooral de verantwoordelijkheid van landbouwfamilies die deel uitmaken van de informele sector. Een ander belangrijk gewas is coca, dat zowel voor traditioneel gebruik als voor de illegale handel en productie van cocaïne wordt geteeld. De veeteelt is aan een opmars bezig in Bolivia, vooral voor de productie van zuivelproducten in de omgeving van Cochabamba.

De overheid investeert veel van haar inkomsten in infrastructuurprojecten, maar ook in sociale maatregelen en armoedebestrijding. Zo is er aandacht voor een betere toegang tot onderwijs en de strijd tegen analfabetisme en voor de aanwezigheid van voldoende basisvoorzieningen. In 2016 werd een Nationaal Economisch en Sociaal Ontwikkelingsplan (PDES) goedgekeurd voor de periode 2016-2020. Toch scoren o.a. de gezondheidszorg en het onderwijs nog steeds ondermaats. Dalende overheidsinkomsten kunnen daarenboven een hypotheek leggen op de sociale vooruitgang.

In de periode 2004-2014 viel de armoedegraad terug van ca. 60% tot ca. 40%, terwijl ook de ongelijkheid sterk afnam: het Gini-coëfficiënt zakte van 0,60 naar 0,47. Vooral de dalende vraag naar gas heeft ervoor gezorgd dat deze cijfers de laatste jaren eerder stabiel bleven en dat de economische groei is vertraagd.

LINKS

Landenfiche Bolivia van de Wereldbank: fiche van de Wereldbank met cijfers en artikels over recente economische ontwikkelingen in het land.

Landenfiche Bolivia van de International Labour Organization: fiche van de IAO met artikels over sociale en arbeidsrechten in het land.

Kinderen betrokken bij paranotenoogst in Bolivia (MO*, 2021)

GENDER EN SEKSUALITEIT

Hoewel de Boliviaanse grondwet gelijke rechten voor vrouwen en mannen garandeert, worden vrouwen op verschillende vlakken gediscrimineerd. Volgens het Human Development Report van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) krijgen mannen een betere opleiding, betere gezondheidszorg en een beter loon naar werken dan vrouwen, terwijl vrouwen grotendeels verantwoordelijk blijven voor huishoudelijke taken. Daarenboven krijgen Boliviaanse vrouwen veel te maken met buitensporig machismo en met huishoudelijk geweld.

De participatie van vrouwen in de politiek is langzaam aan het groeien, maar vooral inheemse vrouwen hebben vooralsnog weinig invloed. Toch zien we een stijgend aantal vrouwelijke verkozenen in het Congres, onder meer omdat vrouwen en mannen elkaar moeten afwisselen op kieslijsten. Daarenboven streeft president Morales naar een genderevenwicht onder zijn ministers, waaronder ook inheemse vrouwen.

Ook in het onderwijs is er nog een weg af te leggen naar meer gelijkheid. Zo ligt het analfabetisme veel hoger bij het vrouwelijke deel van de bevolking, vooral in de landelijke gebieden. Toch worden er tal van initiatieven genomen om deze verschillen weg te werken, zoals gratis onderwijs voor iedereen en tweetalig onderwijs voor meisjes. Meer Boliviaanse vrouwen dan mannen spreken enkel een inheemse taal en zijn het Spaans, de dominante onderwijstaal, niet machtig.

De economische participatie van vrouwen neemt toe, maar wordt geremd door de traditionele genderrollen die nog sterk doorwegen. Vrouwen worden verwacht de huishoudelijke taken op zich te nemen, zonder veel inspraak te hebben in de aankopen binnen het huishouden. De inheemse vrouwen die wel aan het werk zijn, zijn vooral actief binnen de informele sector, bijvoorbeeld als straatverkopers.

Gendergeweld komt vaak voor in Bolivia, waarbij vrouwen meestal het slachtoffer zijn van geweld gepleegd door hun partner of andere familieleden. Slechts zelden komen dergelijke feiten ook voor in een rechtbank.

Een kloof zien we ook in de gezondheidszorg, onder meer in de cijfers van moedersterfte die in Bolivia bijzonder hoog liggen, vooral in landelijke gebieden waar hoofdzakelijk inheemse bevolkingsgroepen wonen. Ook hier zien we echter dat de situatie de laatste jaren is verbeterd.

De nieuwe grondwet van 2009 betekende een belangrijke stap vooruit voor LGBT-rechten in Bolivia, aangezien elke vorm van discriminatie op basis van je seksuele oriëntatie of genderidentiteit voortaan verboden is. In 2016 werd ook een wet op genderidentiteit goedgekeurd, die het voortaan mogelijk maakt om je gender ook officieel aan te passen. Seksuele betrekkingen tussen personen van hetzelfde geslacht zijn al langer legaal in het land. Ondanks de vrij progressieve wetgeving, bestaat er echter in de praktijk nog heel wat discriminatie tegenover de lgbt-gemeenschap, die ook gewelddadige vormen kan aannemen.

LINK

Eén vermoorde vrouw per dag in Bolivia (MO*, 2013)

ONDERWIJS

Het onderwijs in Bolivia wordt grotendeels publiek ingericht, aangezien ruim drie kwart van de schoolgaande jeugd naar openbare scholen gaat. Een minderheid van de leerlingen gaat naar een private school of naar een school die een gemengde financiering ontvangt (gewoonlijk van de overheid en van de rooms-katholieke kerk). De recente hervormingen van het onderwijs dringen de invloed van het katholicisme terug, aangezien deze een verdere dekolonisering van het onderwijs willen bewerkstelligen, en leggen een sterkere nadruk op technische competenties. Het onderwijs is voortaan een kinderrecht vanaf de geboorte, dus wordt er ook meer aandacht geschonken aan de opvang van kinderen jonger dan 6 jaar.

In het basisonderwijs zien we de laatste decennia een sterke vooruitgang, met meer kinderen die naar school blijven gaan en het wegwerken van het verschil tussen het aantal jongens en meisjes die op de schoolbanken zitten. Als onderdeel van de invoering van een intercultureel onderwijs, kunnen de inheemse volkeren steeds vaker in hun eigen taal de lessen volgen. Een struikelblok blijft dat veel talen vooral een orale traditie hebben, maar er wordt ook werk gemaakt van het vastleggen van een geschreven variant van deze talen.

Een vooruitgang is veel minder te merken in het secundair onderwijs, waar ook nog steeds een belangrijk genderkloof bestaat. De nadruk ligt op het versterken van de technische beroepsopleiding, maar de hervormingen op dit niveau verlopen traag.

De toegenomen investeringen in het hoger onderwijs worden onder meer gebruikt om studiebeurzen te financieren. Ondanks het feit dat de instellingen van het hoger onderwijs meer middelen krijgen dan voorheen, blijven er bezorgdheden over de kwaliteit van zowel het onderzoek als het onderwijs in de openbare universiteiten. De overheid spoort de instellingen aan om wetenschap, technologie en innovatie meer ten dienste te stellen van de lokale context, om het land in staat te stellen om haar natuurlijk hulpbronnen te beheren, onafhankelijk te worden in haar voedselvoorziening en de sociale ontwikkelingen te ondersteunen. Toch is er voorlopig geen duidelijk hervormingsplan zoals dit het geval is voor het basis- en het secundair onderwijs.

GEZONDHEIDSZORG

De gezondheidszorg in Bolivia heeft enkele belangrijke evoluties gekend sinds het aantreden van president Morales. Zo is in de grondwet vastgelegd dat gezondheid een recht is. Een nieuwe gezondheidswet werd door president Morales afgekondigd. De nieuwe wet reguleert de hervorming naar een gratis universeel gezondheidssysteem. Het budget voor gezondheidszorg is de voorbije jaren ook toegenomen (echter niet in percentage van het BBP), wat zich uit in een toename aan gezondheidscentra en -personeel. Ook wordt er meer rekening gehouden met de interculturele verschillen in het land en wordt de traditionele geneeskunde erkend en gevaloriseerd. Een speciaal fonds subsidieert pre- en postnatale controles voor zwangere vrouwen en kinderen tot de leeftijd van 2 jaar, waardoor de moeder- en kindersterfte zijn afgenomen. Ook het aantal gevallen van malaria en van ondervoeding lopen de voorbije jaren sterk terug.

Er blijven echter belangrijke uitdagingen om een degelijke gezondheidszorg toegankelijk te maken voor iedereen. Zo bevindt de meeste dienstverlening zich in de steden, terwijl de plattelandsbevolking onvoldoende wordt bereikt. Ook blijft een doktersbezoek voor een groot deel van de bevolking onbetaalbaar. De ambitieuze politiek om gezondheidszorg toegankelijk te maken voor iedereen is nog lang niet geïmplementeerd, aangezien de middelen en het nodige personeel ontbreken. Ook is er te weinig aandacht voor een aantal ziektes die op dit moment in opgang zijn, zoals niet-overdraagbare aandoeningen en HIV.

De overdraagbare aandoeningen blijven de voornaamste doodsoorzaak in Bolivia, vooral in de rurale en peri-urbane gebieden van de tropische regio. De overheid slaagt er niet in om een aantal ziekten onder controle te brengen, zoals dengue, hantavirus, hemorragische koorts, tuberculose, Leishmaniase en lepra. Ook seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals HIV, komen meer voor, terwijl nog veel kinderen slachtoffer worden van diarree of luchtweginfecties.

Tips

» Zorg voor een goede reisbijstandsverzekering voor je vertrek.
» Neem een degelijke reisapotheek
» Iedereen die naar Latijns-Amerika reist, ongeacht de duur en de omstandigheden moet tegen hepatitis A beschermd zijn. Een update van polio, tetanus en difterie is sterk aangeraden.
» Inenting tegen gele koorts bij reizen naar het Amazonegebied.
» In het Amazonegebied in de departementen van Beni en Pando en in mindere mate in Santa Cruz is er risico op malaria. Bescherm je dus tegen muggen met een muggenrepellent met DEET. Gebruik ’s nachts een geïmpregneerd muggennet. In overleg met een arts is het ook nuttig om malariatabletten mee te nemen.
» De bescherming tegen muggen is ook belangrijk om dengue en Chikungunya te voorkomen.
» De ziekte van Chagas (of Amerikaanse trypanosomiase) wordt overgebracht door grote wantsen. In landelijke gebieden moet je steeds onder een muggennet slapen. Een insecticidenspray is nodig indien er dergelijke grote insecten in de kamer zitten en ‘s avonds kan een repellent aangebracht worden.
» Het zikavirus is aanwezig in Bolivia, waardoor het wordt afgeraden aan zwangere vrouwen of zij die zwanger proberen te geraken om naar het land te reizen.
» Bij een verblijf in hooggelegen gebieden (3.000 meter en meer), dien je op te letten voor hoogteziekte. De eerste dagen vermijd je best zware inspanningen en maaltijden, net als alcohol. Daarnaast drink je best veel water.
» Het drinken van kraantjeswater wordt afgeraden en ook het eten van voedsel aan straatkraampjes houdt risico’s in. Neem zeker medicatie mee tegen diarree en buikinfecties.
» Het is belangrijk om je altijd goed te beschermen bij seksuele relaties, om elk risico op hiv-besmetting of andere seksueel overdraagbare aandoeningen te vermijden.

LINK

Instituut voor Tropische Geneeskunde: fiche met extra informatie over gezondheidsrisico’s en vaccinaties voor een vertrek naar Bolivia.

POLITIEKE ACHTERGROND

In november 2019 werd Evo Morales na hevige protesten gedwongen om op te stappen als kersvers herverkozen president. Tijdens de voorgaande woelige verkiezingsperiode ontstond er ophef over de nipte overwinningsuitslag van de eerste verkiezingsronde. De voornaamste rivaal van Morales, centrum-kandidaat Carlos Mesa, strandde toen nipt op 10 procentpunten van Morales waardoor er net geen tweede verkiezingsronde moest georganiseerd worden. De vraag of Morales – de links georiënteerde president uit hetzelfde tijdperk als Chavez, Lula, Correa en Mujica – na drie ambtstermijnen aan de macht mocht blijven, overheerste het publieke debat.

De opstap en vlucht van Morales naar Mexico, bedaarde echter de gemoederen niet. Oude etnische tegenstellingen steken opnieuw de kop op tijdens verschillende protesten, vooral tussen de inheemse bevolking (de helft van de elf miljoen inwoners) en de oude elite van Europese afkomst. Burgers eisen dat de corruptie aan banden gelegd wordt. De Venezolaanse crisis maakt een grote indruk op de Bolivianen, tegelijk roert het in Ecuador (onder invloed van het IMF), branden de Amazonewouden (onder invloed van agro-multinationals) en heerst er een economische vete tussen de Verenigde Staten en China. Het verlangen naar stabiliteit en rust groeit.

De verkiezing van Evo Morales als eerste inheemse president van Bolivia in 2005 betekende een keerpunt in een land dat sinds de Spaanse kolonisatie gedomineerd werd door een elite van voornamelijk Europese afkomst. Hij hervormde het land tot een zogenaamde Plurinationale Staat en liet hiervoor bij referendum een nieuwe grondwet goedkeuren in 2009. Een van opvallende aanpassingen was de erkenning van 36 inheemse talen naast het Spaans als officiële talen.

Naast inheemse rechten werd ook ecologisme hoog op de agenda geplaatst en sprak president Morales zich meermaals uit tegen het neoliberale beleid van zijn voorgangers en tegen de afhankelijkheid van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Door de belastingen te verhogen voor de bedrijven die vooral actief zijn in de gasontginning, werden de sociale uitgaven verhoogd. Internationaal spreekt de regering zich uit tegen de in hun ogen imperiale houding van de Verenigde Staten en werden sterkere banden aangehaald met andere linkse regimes in het continent. Kritiek krijgt president Morales vaak voor zijn autoritaire stijl van regeren.

De uitvoerende macht in Bolivia wordt geleid door de president en zijn vicepresident, die traditioneel veel gezag heeft. Presidentiële verkiezingen vinden om de 5 jaar plaats. De rol van het Congres (officieel de Plurinationale Wetgevende Vergadering) wordt vaak beperkt tot die van debatkamer en het goedkeuren van de wetten die door de regering worden voorgesteld. De gerechtelijke macht wordt vaak gehinderd door inefficiëntie of corruptie. Hervormingen van het rechtssysteem in de laatste decennia proberen de bevoegdheden zo veel mogelijk te decentraliseren. In oktober 2011 werden voor het eerst verkiezingen gehouden om de leden van de nationale rechtbanken aan te stellen, een gevolg van de grondwetswijziging van 2009.

De officiële hoofdstad van Bolivia is Sucre, zoals opnieuw is bevestigd door de nieuwe grondwet. Ook het Hooggerechtshof bevindt zich hier, waardoor het de gerechtelijke hoofdstad is. De zetel van de regering, het Congres en het orgaan dat de verkiezingen organiseert (sinds 2009 erkend als een vierde macht in het land), bevinden zich echter in de stad La Paz, die vaak als de facto hoofdstad wordt aanzien.

Internationaal werkt Bolivia mee aan een betere regionale samenwerking tussen de Zuid-Amerikaanse landen. Zo lag het land in 1969 mee aan de basis van de Andesgemeenschap en werkt het mee aan de oprichting van de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties. Deze nieuwe politieke en economische unie moet de bestaande handelszones Andesgemeenschap en MERCOSUR vervangen en ijvert voor een verregaande politieke, sociale en economische integratie. Anderzijds kent Bolivia een getroebleerde relatie met haar buurland Chili, waaraan het na de zgn. Salpeteroorlog eind 19^de eeuw haar kustgebieden moest afstaan. Aangezien onderhandelingen nog niet tot een oplossing hebben geleid, probeert Bolivia nu bij het Internationaal Hooggerechtshof in Den Haag opnieuw de toegang tot de Stille Oceaan af te dwingen.

LINK

Inheemse bevolking strijdt om voorouderlijk land in Bolivia (MO*, 2019)

CULTUUR

De oprichting van de Plurinationale Staat in 2009 is een tegemoetkoming aan de grote etnische en culturele diversiteit in Bolivia. We kunnen hierin drie grote tradities onderscheiden. In de eerste plaats heb je de Quechua en de Aymara, die samen ruim de helft van de bevolking vertegenwoordigen en vooral in het gebergte en de hoogvlakte van de Andes wonen. Daarnaast heb je de Europese/Spaanse traditie die vanaf de vijftiende eeuw werd geïmporteerd door de kolonisatoren en sindsdien dominant is in het land. Pas met aantreden van Evo Morales als eerste inheems president zien we hierin een belangrijke verschuiving. Ten slotte heb je nog de vele kleine inheemse groepen in het Amazonegebied, wiens taal en cultuur in de nieuwe grondwet wordt erkend, maar die verder weinig invloed uitoefenen.

De meeste Bolivianen zijn katholiek en de rooms-katholieke kerk heeft dan ook een grote invloed in de samenleving. De laatste jaren maken echter ook protestantse bewegingen opgang in het land. De christelijke religies gaan gewoonlijk gepaard met precolumbiaanse rituelen en gebruiken, waarbij in bepaalde situaties ook lokale godheden worden aanbeden. Zo is voor de Boliviaanse mijnwerkers de goddelijke figuur Tío (Nonkel) heel belangrijk. De bijzondere aanbidding van de maagd Maria heeft daarnaast veel overeenkomsten met deze voor de precolumbiaanse godin Pachamama (Moeder Aarde).

De kunsten in Bolivia kennen een rijke literaire (vooral romans en kortverhalen) en populaire orale traditie. Daarnaast is het land gekend voor haar grafische kunsten en het veelvoud aan traditionele dansen. Deze zijn onder meer te bewonderen in de jaarlijkse parades voor carnaval, waarvan de bekendste plaatsvindt in Oruro, beschouwd als de folkloristische hoofdstad van Bolivia. In de regio’s van La Paz en Sucre is vooral de textielproductie wereldvermaard.

De Boliviaanse keuken wordt in de hooglanden gedomineerd door de aardappel, die in deze regio in tientallen variëteiten voorkomt. Daarnaast zijn ook andere knollen en granen (zoals oca, quinoa, gerst en rijst), maïs en peulvruchten populair. Enkele nationale specialiteiten zijn cavia en chicharrón (gefrituurd varkensvlees). Bij de maaltijd wordt vaak een saus van pikante pepers geserveerd (llajua). Een traditionele drank in de hooglanden is chicha of gefermenteerde maïsdrank, welke ook een belangrijke rol speelt in tal van rituelen.

De meest populaire sport in Bolivia is voetbal en het nationale team heeft tot nu toe drie keer deelgenomen aan het Wereldkampioenschap, een laatste keer in 1994. Voorlopig heeft het echter nog geen wedstrijd kunnen winnen op een eindtoernooi. Wel slaagde het er in 1963 in om de Copa América, het Zuid-Amerikaans voetbalkampioenschap, te winnen in eigen land.

GEOGRAFISCH OVERZICHT

Bolivia is centraal gelegen in Zuid-Amerika en wordt volledig omsloten door 5 landen: Peru, Brazilië, Paraguay, Argentinië en Chili. Sinds de verloren Salpeteroorlog met Chili eind 19^de eeuw beschikt het land niet langer over een kustlijn.

Het land kan landschappelijk in drie regio’s worden verdeeld. In het westen ligt het Andesgebergte met de Nevado Sajama (6.542 meter) als hoogste top. Ook de zogenaamde altiplano, de hoogvlakte van de Andes, maakt hier deel van uit. Het laagland in het oosten van het land is grotendeels Amazoneregenwoud en wordt doorkruist door grote rivieren als de Beni, de Mamore en de Guaporé. De Chaco in het zuidoosten is droger en bevat de Pilcomayorivier. Tussen de Andes en het laagland bevindt zich een vruchtbaar gebied met brede valleien waarvan de hoogte varieert van 1.000 tot 3.000 meter.

Het klimaat in Bolivia is net zo gevarieerd als haar landschappen. In het Andesgebergte heerst een koud en droog polair klimaat. De gemiddelde temperaturen liggen tussen 15 en 20 °C overdag, maar ’s nachts kan het afkoelen tot tegen het vriespunt. Het Amazoneregenwoud kent een tropisch klimaat met gemiddelde temperaturen van 30 °C en veel neerslag. De zogenaamde surazo, een frisse zuidenwind, kan voor korte periodes van verkoeling zorgen. In de Chaco heerst een droger subtropisch klimaat. De centraal gelegen valleien kennen een meer gematigd klimaat met veel neerslag, al hangen de temperaturen sterk af van de hoogte.

Het Titicacameer op de grens met Peru is het hoogste bevaarbare meer ter wereld. In het zuidwesten van Bolivia ligt de Salar de Uyuni, de op een na grootste zoutvlakte ter wereld.

LINK

>> Maps of the World: Bolivia (EN)

Website met kaarten van Bolivia.