LANDENFICHE MAROKKO

SOCIO-ECONOMISCHE ACHTERGROND

De Marokkaanse economie kent de voorbije jaren een stabiele maar trage groei. Deze is nog in grote mate afhankelijk van de landbouw en de extractie van natuurlijke hulpbronnen, maar ook de industrie en de dienstensector kennen een voorzichtige vooruitgang. Aangezien Marokko voor haar energievoorziening sterk afhankelijk is van het buitenland, hebben schommelende energieprijzen een grote impact op de handelsbalans. Door een voorzichtig monetair beleid wordt de inflatie laag gehouden. Een van de prioriteiten is het verminderen van het overheidstekort tot 3 procent om zo de staatsschuld stabiel te houden op ca. 65 procent van het BBP.

In 2018 zagen we een stijgend tekort op de handelsbalans door de toenemende energieprijzen, hoewel ook de export toenam. Vooral de uitvoer van voertuigen en fosfaten kennen een sterke vooruitgang. Andere belangrijke inkomstenbronnen zijn het toerisme, de telecommunicatiesector en financiële transfers van diaspora in het buitenland. De directe buitenlandse investeringen kenden dan weer een opvallende terugval.

De landbouw heeft een belangrijk aandeel in de tewerkstelling en profiteert van de vruchtbare gronden en het overwegend gematigde mediterrane klimaat. Het land is in staat om in haar eigen voedselbehoefte te voorzien, maar exporteert o.m. ook citrusvruchten en groenten naar vooral Europa. Daarnaast is er ook een ontwikkelde wijnindustrie en neemt de productie van commerciële gewassen, zoals katoen, suikerriet, suikerbieten en zonnebloemen, toe. Een terugkerend risico voor de landbouw zijn de droogtes, die een verdere expansie van de sector bemoeilijken. Een ontwikkelde veeteelt focust zich op schapen en runderen, waarbij ook melkproducten aan belang toenemen. De bosbouw in Marokko concentreert zich vooral op de bossen in het Atlasgebergte die voor het benodigde hout zorgen en op de eucalyptusplantages. Eucalyptus wordt gebruikt voor de productie van houtskool, dat op het platteland nog veel gebruikt wordt voor het koken, en voor de papier- en cellulose-industrie. Ook kurk, gewonnen uit de talrijke kurkeikenbossen, is een waardevol exportproduct. De Canarische Stroom aan de Marokkaanse westkust bevat dan weer rijke visgronden.

De industrie speelt een steeds voornamere rol binnen de Marokkaanse economie en is nu verantwoordelijk voor ongeveer een zesde van het BBP.  De belangrijkste activiteiten zijn de verwerking van grondstoffen voor de export en de productie van consumptiegoederen voor de interne markt. Hoewel de industrie lange tijd werd aangestuurd door staatsinterventie, worden er sinds de jaren 1980 meer private investeringen aangemoedigd, ook uit het buitenland.

Meer dan een derde van de bevolking werkt in de landbouw en ongeveer een derde is actief in de mijnbouw, de industrie en de bouwnijverheid, terwijl de rest van de werkende bevolking tot de dienstensector wordt gerekend. Daarnaast bestaat echter ook een vrij grote informele economie van o.m. straatverkopers en huishoudelijk personeel. Het land wordt geplaagd door een hoge werkloosheid, die volgens officiële cijfers ongeveer een vijfde van de beroepsbevolking treft. De werkloosheidscijfers zijn opvallend hoog bij jongeren die een niet-technisch universitair diploma hebben behaald. Er bestaan verschillende vakbonden in het land waarvan de Union Marocaine du Travail (UMT) de grootste is.

Belangrijk is op te merken dat de Marokkaanse koninklijke familie ook een grote economische macht heeft via de holding Société Nationale d’Investissement (SNI), waar het een meerderheid van de aandelen in handen heeft. De banden met de koninklijke familie worden gebruikt om een monopolie uit te bouwen in diverse sectoren. Vanuit de makhzen (zie Politiek) wordt daarnaast een grote nadruk gelegd op grote prestigeprojecten, zoals de opening van een HST-lijn tussen Casablanca en Tanger in november 2018, terwijl volgens sommige lokale politici deze middelen beter aan sociale voorzieningen gespendeerd kunnen worden.

De sociale uitdagingen in het land zijn namelijk groot. Marokko stond in 2018 op de 123^ste plaats van de Human Development Index (HDI), waarmee het minder scoorde dan haar Noord-Afrikaans buurlanden. Veel scholen hebben onvoldoende materiaal en te veel leerlingen. Daarnaast dreigt er ook een gezondheidscrisis, aangezien het land slechts 1 dokter telt voor elke 1.600 inwoners.

LINKS

Landenfiche Marokko van de Wereldbank: fiche van de Wereldbank met cijfers en artikels over recente economische ontwikkelingen in het land.

Landenfiche Marokko van de Internation Labour Organization: fiche van de ILO met artikels over sociale en arbeidsrechten in het land.

GENDER EN SEKSUALITEIT

De samenleving in Marokko is traditioneel patriarchaal en gedomineerd door de mannelijke bevolking. In het verleden hadden vrouwen amper inspraak in huwelijken of echtscheidingen, terwijl mannen zonder hun inspraak tot 4 echtgenotes mochten hebben. In 2004 kwam hier verandering in door de hervorming van de Marokkaanse familiewet, de zogenaamde Moedawana. De aanpassingen hebben ervoor gezorgd dat vrouwen meer rechten genieten, zoals gedeelde verantwoordelijkheid over het gezin en de mogelijkheid om zelf een echtscheiding aan te vragen. Ook is de huwbare leeftijd voor vrouwen verhoogd van 15 naar 18 jaar en zijn er strenge voorwaarden verbonden aan polygynie. Rechtbanken kunnen wel uitzonderingen toestaan op bepaalde regels, wat nog vaak voorkomt bij huwelijken met minderjarige meisjes. Aangezien de familiewet compatibel wil zijn met de regels in de Koran, krijgen zonen ook nog altijd een dubbel zo groot deel van de erfenis als dochters.

In de praktijk zien we dus nog steeds een grote ongelijkheid, ook wanneer we kijken naar gezondheidszorg, onderwijs, sociaaleconomische positie en deelname aan politieke macht.

In het onderwijs zien we dat het verschil tussen meisjes en jongens die deelnemen aan het lager onderwijs nog relatief beperkt is met respectievelijk ca. 98,3 % en 98,6 %, maar in het secundair onderwijs is er een duidelijke kloof: 53,1 % van de meisjes zijn ingeschreven aan een middelbare school tegenover 59 % van de jongens. Vooral in de landelijke gebieden zien we een grote schooluitval die zich sterker doorzet bij meisjes dan bij jongens. Het verschil wordt weer kleiner wanneer we kijken naar het hoger onderwijs, waaraan 27,5 % vrouwen deelnemen en 28,7 % mannen. Een groot verschil zien we ook in de alfabetiseringsgraad van de Marokkaanse bevolking, met ongeveer drie vijfde van de vrouwen die geletterd zijn tegenover vier vijfde van de mannen.

Gezien de lagere scholingsgraad hebben vrouwen minder kansen op de arbeidsmarkt, terwijl in meer traditionele families verwacht wordt dat de vrouw in de eerste plaats voor het huishouden en de kinderen zorgt. Volgens het IMF (2017) is slechts een kwart van de Marokkaanse vrouwen actief in de formele economie, tegenover twee derde van de mannen.

Ook op politiek niveau zijn vrouwen slechts beperkt vertegenwoordigd. In de Kamer van Volksvertegenwoordigers, een van de twee kamers van het Marokkaanse parlement, is 10 % van de zetels expliciet voorbehouden voor vrouwen. In totaal is ruim 20 % van de parlementsleden vrouw. In de regering die in 2017 werd aangesteld is slechts 1 van de 20 ministerpost toegewezen aan een vrouw, terwijl er in de voorgaande regering nog 6 vrouwelijke ministers zetelden.

LGBT-personen in Marokko hebben weinig rechten en krijgen vaak te maken met discriminatie vanuit de overheid en de gemeenschap. Seksuele betrekking met mensen van hetzelfde geslacht zijn illegaal en kunnen bestraft worden. De organisaties die ijveren voor lgbt-rechten in het land, doen dit vaak vanuit het buitenland om vervolging te vermijden. Ook de bekendste homoseksuele Marokkaanse schrijvers, Abdellah Taïa en Rachid O., wonen en werken vooral in Frankrijk.

LINKS

Mijn vrijheid als vrouw in Marokko (MO*, 2014)

Erfrecht vrouwen heet hangijzer in Marokko (MO*, 2014)

ONDERWIJS

De Marokkaanse overheid spendeert ongeveer een vijfde van haar budget aan onderwijs. Een groot deel hiervan wordt geïnvesteerd in de bouw van scholen om de snelgroeiende bevolking bij te houden. Er is onderwijsplicht voor kinderen van 7 tot 13 jaar, maar vooral in de rurale gebieden zien we dat niet alle kinderen naar school gaan. Daarenboven is er een groot verschil in de scholingsgraad tussen jongens en meisjes (zie Gender). Om de ouders toch te overtuigen om hun kinderen naar school te sturen, heeft de overheid in de meer afgelegen gebieden het taysir programma in het leven geroepen. Dit stelt de ouders in staat om een vergoeding te ontvangen wanneer hun kinderen naar school gaan.

Het Marokkaanse onderwijssysteem staat onder leiding van het ministerie van Nationaal Onderwijs, maar wordt toenemend gedecentraliseerd door de overdracht van bevoegdheden naar het regionale niveau. Op deze manier moet het onderwijs beter aangepast worden aan de noden van de regio’s, waarbij zij tot 30 % van het curriculum zelf mogen invullen. Ook de budgetten kunnen op dat niveau beheerd worden. Uit economische overwegingen focussen meer recente hervormingen zich op de talenkennis, waarbij het Frans en het Engels aan belang toenemen. Dit is een belangrijke koerswijziging na decennia van Arabisering van het onderwijs. Het Tamazight, de taal van de Imazighen, wordt ondanks de erkenning als officiële taal nog steeds stiefmoederlijk behandeld.

Er zijn veel instellingen voor hoger onderwijs verspreid over het land. De grootste is de Université Mohammed V met zetel in Rabat en afdelingen in Casablanca en Fez. In Fez bevindt zich de Al-Karaouine universiteit, opgericht in 859 door de koopmansdochter Fatima El-Fihriya en algemeen beschouwd als de oudste instelling voor hoger onderwijs ter wereld. Niet ver van Fez, in het bergstadje Ifrane, bevindt zich de Engelstalige Al Akhawayn University. Ondanks investeringen in het hoger onderwijs is er een tekort aan personeel voor het toenemende aantal studenten. Dit brengt de kwaliteit van de opleidingen in het gedrang, terwijl het grote aantal afgestudeerden moeite heeft om een baan te vinden. De werkloosheidsgraad ligt in Marokko dan ook opvallend hoog bij gediplomeerde jongeren.

GEZONDHEIDSZORG

De laatste decennia is er dankzij toenemende overheidsuitgaven een opvallende vooruitgang op het vlak van gezondheid. Dit heeft o.m. geleid tot een toename van de leeftijdsverwachting (77,1 jaar in 2017) en het terugdringen van overdraagbare aandoeningen, zoals poliomyelitis, difterie, neonatale tetanus, mazelen, trachoom en malaria, dankzij intensieve vaccinatie- en ziektebestrijdingsprogramma’s. Tuberculose blijft echter een veelvoorkomend probleem in bepaalde regio’s. Niet-overdraagbare aandoeningen, zoals kanker, diabetes en hart- en vaatziekten, zijn op dit moment verantwoordelijk voor ongeveer drie vierde van de sterfgevallen in Marokko. Veelvoorkomende gezondheidsrisico’s zijn een verhoogde bloeddruk, obesitas en een te hoge bloedsuikerspiegel.

De voorbije decennia is de moeder- en kindersterfte in Marokko sterk afgenomen, met respectievelijk 78% en 65% in de periode 1990-2015. De prevalentie van hiv ligt met ca. 0,1 % (2017) laag en dit cijfer blijft stabiel. Daarenboven is antiretrovirale therapie goed toegankelijk voor zij die besmet zijn met het hiv-virus.

De grondwet van 2011 erkent het recht op gezondheidszorg, maar de groeiende bevolking stelt het land voor een uitdaging. De meeste gezondheidsfaciliteiten en klinieken zijn in private handen en bevinden zich vooral in de dichtbevolkte gebieden in het noordwesten langs de Atlantische kust. Het aantal artsen in de publieke sector ligt ook laag, met een huidige graad van 1 dokter per ca. 1.500 inwoners. We zien dan ook een grote ongelijkheid in de toegang tot medische zorgen, waarvan vooral de armere bevolking en de inwoners van het platteland het slachtoffer zijn. Om dit tegen te gaan worden pogingen ondernomen om het gezondheidssysteem te decentraliseren en om een gezondheidsverzekering toegankelijker te maken voor kwetsbare groepen.

Sinds recent wordt er ook meer geïnvesteerd in voorzieningen voor personen met een handicap, waaraan ook aandacht wordt besteed in de nieuwe grondwet.

Tips

» Zorg voor een goede reisbijstandsverzekering voor je vertrek.
» Kijk of je in orde bent met je tetanus-, difterie-, kinkhoest-, mazelen- en poliovaccinatie.
» Iedereen die naar Afrika reist, ongeacht de duur en de omstandigheden, moet tegen hepatitis A beschermd zijn.
» Overweeg in specifieke omstandigheden ook vaccinaties tegen buiktyfus, hepatitis B, meningitis en hondsdolheid.
» Neem een degelijke reisapotheek mee, inclusief medicatie tegen diarree en buikinfecties.
» Vermijd het drinken van kraantjeswater.
» Let op voor hoogteziekte in de hogere gebieden van het Atlasgebergte.
» Het is belangrijk om je altijd goed te beschermen bij seksuele relaties (let op: seks buiten het huwelijk is bij wet verboden in Marokko), om elk risico op hiv-besmetting of andere seksueel overdraagbare aandoeningen te vermijden.

LINK

Instituut voor Tropische Geneeskunde: fiche met extra informatie over gezondheidsrisico’s en vaccinaties voor een vertrek naar Marokko.

POLITIEKE ACHTERGROND

Het koninkrijk Marokko is een stabiele constitutionele monarchie in Noord-Afrika en staat als dusdanig in contrast met enkele andere landen in de regio die het voorbije decennium belangrijke omwentelingen hebben ondergaan ten gevolge van de Arabische lente. Ook in Marokko kreeg de Mouvement du 20 février (20 februari beweging) aanvankelijk voet aan de grond met enkele grote en soms gewelddadige manifestaties. Koning Mohammed VI wist de beweging echter de wind uit de zeilen te nemen door zelf het initiatief op te starten voor een beperkte hervorming van de grondwet en deze ter referendum voor te leggen aan de Marokkaanse bevolking. De nieuwe grondwet, goedgekeurd op 1 juli 2011, zorgde voor een duidelijkere taakverdeling binnen de uitvoerende en de rechterlijke macht, waarbij de koning een deel van zijn macht afstond, en voor een erkenning van het Tamazight als een officiële taal naast het Arabisch.

De nieuwe grondwet kan gezien worden als een culminatie van de voorzichtige hervormingen doorgevoerd door Mohammed VI sinds zijn aantreden in 1999. De opvallendste van deze hervormingen was de herziening in 2004 van de Marokkaanse familiewet, de Moedawana, die de juridische positie van vrouwen heeft versterkt. Marokko blijft echter een autoritair land waarbij de politieke en economische macht in de eerste plaats bij de koning en zijn vertrouwelingen, ook gekend als de makhzen, ligt. Portretten van de koning zijn prominent aanwezig in het straatbeeld en kritiek op diens persoon kan zwaar bestraft worden. Protesten zijn er de laatste jaren vooral in de noordelijke regio van de Rif, waar de bevolking een einde aan de economische achterstelling en de uitbouw van meer sociale voorzieningen wenst.

De positie van het koninkrijk in de internationale politiek wordt sterk bepaald door het vraagstuk van de Westelijke Sahara. Dit gebied, een voormalige Spaanse kolonie, is grotendeels onder controle van Marokko, maar de onafhankelijkheidsbeweging Frente Polisario ijvert voor het zelfbeschikkingsrecht van de Sahrawi. Nog voor de laatste Spaanse troepen de kolonie hadden verlaten, brak in 1975 een verbeten strijd los tussen enerzijds het Frente Polisario en anderzijds Marokko en Mauritanië. Om zijn eisen kracht bij te zetten, lanceerde de toenmalige koning Hassan II de Groene Mars waarbij ca. 350.000 Marokkanen het gebied binnentrokken. Een gebeurtenis die het binnenlandse gezag van de koning versterkte en nog steeds een rol speelt in het Marokkaanse nationale gevoel. Mauritanië heeft haar aanspraken op het gebied opgegeven, terwijl Marokko in 1991 een staakt-het-vuren heeft ondertekend. Hierin wordt bepaald dat de Sahrawi zich in een referendum kunnen uitspreken over onafhankelijkheid, maar de volksraadpleging heeft tot op heden nog niet plaatsgevonden.

Door het conflict zag Marokko zich lange tijd geïsoleerd in de regio, vooral vanwege de steun van Algerije aan het Frente Polisario en de erkenning van het Frente Polisario door de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAE). In 1984 stapte Marokko uit deze organisatie en in 1994 werd de grens tussen Marokko en Algerije gesloten. In januari 2017 werd Marokko wel opnieuw toegelaten tot de Afrikaanse Unie (AU), de opvolger van de OAE.

CULTUUR

De Marokkaanse cultuur is geworteld in zowel de Amazighische als de Arabische traditie. De oorspronkelijke inwoners van het huidige Marokko zijn de Imazighen, maar na de verovering door het kalifaat van de Omajjaden in de 7^de en 8^ste eeuw, vestigden ook Arabische groepen zich in de vlaktes in het westen van het land. Ondertussen zijn veel Imazighen, vooral in de noordwestelijke kustgebieden, gearabiseerd en hebben het Marokkaans Arabisch of Darija als moedertaal. De taal van de Imazighen is het Tamazight, dat net als de Semitische talen tot de Afro-Aziatische talenfamilie behoort. Het kent verschillende varianten en laat zich in Marokko van noord naar zuid in 3 belangrijke groepen verdelen: het Tarifit of Riffijns, het Midden-Atlas Tamazight en het Tashelhiyt.

De officiële religie in Marokko is de soennitische islam, meer bepaald de school van het malikisme, waartoe de meerderheid van de bevolking ook behoord. Belangrijke religieuze vieringen zijn de vastenmaand Ramadan en het offerfeest of Eid al-Adha. Op vrijdagmiddag gaan veel moslims naar de moskee voor het vrijdaggebed. De tweede religie in Marokko is het christendom, vooral beleden door immigranten uit Europa en Sub-Saharaans Afrika. Sinds het Verdrijvingsedict van 1492, dat joden in het katholieke Spanje dwong om zich te bekeren of te vertrekken, woonden er eeuwenlang veel joden in Marokko. Na de oprichting van Israël zijn de meesten vertrokken, maar de joodse wijken of mellahs in de steden herinneren nog aan hun talrijke aanwezigheid. Over het aantal niet-gelovigen en atheïsten bestaan weinig gegevens, aangezien het voor moslims verboden is om publiekelijk afstand te doen van hun geloof.

De Marokkaanse literatuur kwam op vanaf de vroege middeleeuwen en kende vertegenwoordigers als de filosoof Ibn Rushd (in het Westen ook gekend als Averroes), de ontdekkingsreiziger Ibn Battuta en de geschiedfilosoof Ibn Khaldun. Ook kent het land een rijke muzikale traditie, die haar oorsprong vindt in de Andalusische muziek. Een moderne populaire muziekstijl is de chaabi, ontstaan uit de straatmuziek, maar ook westerse muziek is populair bij een deel van de Marokkaanse jeugd. Marokko heeft een lange en rijke filmgeschiedenis, maar is vooral gekend als decor voor grote buitenlandse producties, zoals Lawrence of Arabia en Gladiator.

In de Marokkaanse keuken komen de kooktradities van Imazighen en Arabieren samen met verschillende mediterrane invloeden. Een typische schotel is de tajine, wat erop wijst dat het gerecht is bereid in een speciale aardewerken schotel. Zowel vlees- als visschotels kunnen in een tajine worden bereid en tegenwoordig vind je op toeristische locaties ook vegetarische varianten. Het nationale gerecht is couscous, gestoomde griesmeel, dat geserveerd wordt met groenten en typisch op vrijdagen wordt gegeten. Een ander traditioneel gerecht is bastilla, een met kip of vis gevuld gebak. Harira is een populaire maaltijdsoep die vooral bij het breken van de vasten tijdens de Ramadan wordt gegeten. Een belangrijk onderdeel van het sociale leven in Marokko is het drinken van muntthee, waarbij vaak zoete koekjes worden gegeten.

Veruit de meest populaire sport in Marokko is voetbal. De eerste divisie van de Marokkaanse voetbalcompetitie is gekend als de Botola en heeft als grootste teams Raja Casablanca en Wydad Casablanca, die beiden al meermaals de Afrikaanse Champions League wonnen. Het nationale mannenteam wist zich al 5 keer te plaatsen voor een Wereldkampioenschap voetbal, een laatste keer in 2018 toen het eindtoernooi in Rusland plaatsvond. Op de Olympische Spelen heeft Marokko vooral medailles behaald in de atletiek. De bekendste atleet is zonder twijfel de voormalige middellangeafstandsloper Hicham El Guerrouj, die op de Spelen van 2004 in Athene op zowel de 1.500 meter als de 5.000 meter het goud won.

GEOGRAFISCH OVERZICHT

Marokko is gelegen in het noordwesten van Afrika en grenst in het westen aan de Atlantische Oceaan en in het noorden aan de Middellandse Zee. De Straat van Gibraltar scheidt Marokko van het Spaanse vasteland, maar de door Spanje gecontroleerde exclaves Ceuta en Melilla hebben een landgrens met Marokko. In het oosten grenst Marokko aan Algerije (een grens die sinds 1994 gesloten is) en in het zuiden aan de Westelijke Sahara. Aangezien deze voormalige Spaanse kolonie grotendeels gecontroleerd wordt door Marokko, is de zuidgrens de facto deze met Mauritanië.

Met het Atlasgebergte in het centrum en het zuiden van het land en het Rifgebergte in het noorden is Marokko een overwegend bergachtig land. Deze gebieden worden vooral door Imazighen (Berbers) bewoond, terwijl de meeste inwoners van de vlakkere kustgebieden in het westen Arabischtalig zijn. Het zuidoostelijke deel van het land is deel van de Sahara en is als zandwoestijn dunbevolkt en economisch weinig relevant. In de Hoge Atlas bevindt zich de Toubkal (4.167 m), de hoogste bergtop van Noord-Afrika.

De Marokkaanse hoofdstad is Rabat en de grootste stad is Casablanca, ook wel aanzien als de economische hoofdstad vanwege de grote haven en de industriële bedrijvigheid. Andere belangrijke steden zijn Fez, Tanger, Marrakesh en Meknes.

De kustvlaktes in het noorden en het westen kennen een gematigd mediterraan klimaat, waarbij het ook in de zomer zelden te warm wordt dankzij de koude Canarische stroom. In het Rif- en Atlasgebergte zien we een meer vochtig klimaat, met vooral in de valleien veel neerslag. Op grote hoogte gaat dit over in een hooggebergteklimaat. In het zuiden en oosten tenslotte heersen een droog steppe- en woestijnklimaat, met lange en hete zomers.

LINK

Maps of the World: Marokko: website met kaarten van Marokko.